నాలుగేళ్ల క్రితం సంగతి... చెహోవ్ కథలేవో చదువుతున్నాను. నవోయా షిగా ‘డార్క్ నైట్ పాసింగ్’ నవల మొదటిసారి చదువుతున్నాను. ఓజు, నూరీ బిల్గె చైలాన్ సినిమాలు చూస్తున్నాను. నా కథలు ‘ముక్కు’, ‘డిగ్రీ ఫ్రెండ్స్’ లాంటివి రాస్తున్నాను.... ఇవన్నీ నన్ను ఒకలాంటి ఈస్థటిక్ స్థితిలోకి తీసుకువెళ్లాయి. అప్పుడే జపనీస్ ఈస్థటిక్స్ గురించి కొన్ని పుస్తకాలు చదువుతున్నాను. ఆ వరుసలో ఉయెద మకొతో రాసిన ‘Literary and Art Theories in Japan’ అన్న పుస్తకమూ, అందులో ‘Norinaga - On the Art of Writing (Shintoism and the Theory of Literature)’ అన్న అధ్యాయమూ దొరికాయి. ఆ అధ్యాయంలో సాహిత్యం గురించి నోరినాగ చెపుతున్న ప్రతి మాటా నా లోపల రూపంలేకుండా తిరుగుతున్న ఆలోచనల్ని ఒక చోటకు తెచ్చి పేర్చినట్టు అనిపించింది. పీచుమిఠాయి మెషీన్లో గింగిరాలు తిరుగుతున్న గులాబీరంగు దారప్పోగుల్ని ఒక పుల్లకి చుట్టి మనకిస్తాడు కదా అమ్మేవాడు... అలా నాలో అస్పష్టంగా చక్కర్లు కొడుతున్న ఆలోచనల్ని ఒక పర్యవసానానికి గుదిగుచ్చి నాకే బహుమతిగా ఇచ్చాడు నోరినాగ (1730-1801). ముఖ్యంగా నోరినాగ చెబుతున్న ‘mono no aware’ అన్న భావన నాకు నచ్చే తరహా రచనలకు, సినిమాలకు మూలం అనిపించింది.
‘‘Living in this world, a person sees, hears and meets all kinds of events. If he takes them into his heart and feels the hearts of the events within it, then one may say the person knows the hearts of the events, the cores of the facts–he knows 'mono no aware'." - Norinaga
(‘‘ప్రపంచంలో తన జీవిత గమనంలో మనిషి ఎన్నో రకాల ఘటనలను చూస్తాడు, వింటాడు. అతను ఆ ఘటనలను మనసులోకి తీసుకొని, వాటి వెనుక సారానికి స్పందించగలిగితే, అతనికి ‘మోనో న అవారె’ తెలుసు అని చెప్పవచ్చు’’)
ఈ ‘మోనో న అవారె’ అన్న జపనీస్ పదబంధం చాలా vauge expression. వర్డ్ టు వర్డ్ అర్థం చెప్పినా భావం అర్థం కావటం కష్టమే నంటారు. లిటరల్ అర్థం చెప్పమంటే: ‘‘చుట్టూ ప్రాపంచిక విషయాల్లో నిన్ను ‘ఆహ్’ అని నిట్టూర్చేట్టు చేసే అంశ’’ అని చెప్పచ్చు. "The 'Ah'ness of things", "the pathos of things" అని అర్థాలు రాస్తున్నారు ఇంగ్లీషులో. కానీ ఇది దుఃఖం కాదు, విషాదం కాదు. తెచ్చిపెట్టుకున్న కవితాత్మక ఉద్వేగం కూడా కాదు. మామూలు మనుషులకు అందని ఎలివేటెడ్ భావమేదో కూడా కాదు. ప్రపంచపు నశ్వరత్వం స్ఫురణకు వచ్చినప్పుడు దాని సౌందర్యం మనలో కలిగించే తేలికపాటి నిట్టూర్పు అనొచ్చేమో. జీవితాన్ని ఆలాపనలా వెన్నాడే ఒక దిగులు అనొచ్చేమో. కొన్ని రోజులు మాత్రమే బతికుండే చెర్రీపూలు చెట్ల నుంచి రాలుతున్నప్పుడు కలిగే భావనను ‘మోనో న అవారె’ కు ఒక ఉదాహరణగా ఎక్కువసార్లు చెబుతారు. అలాగని ఈ నిట్టూర్పు, దిగులు బుద్ధిస్ట్ వైరాగ్యం నుంచి వచ్చింది కాదు. వైరాగ్యంతో కూడిన బుద్ధిస్ట్, నీతిబద్ధమైన కన్ఫ్యూషియస్ స్పందనలను సాహిత్యంలో వ్యతిరేకిస్తాడు నోరినాగ. ఆయన ఈ ‘మోనో న అవారె’ అన్న భావాన్ని మానవ స్వభావంలోని ఒక సహజసిద్ధ స్పందనగా అర్థం చెప్పి, దాన్ని సాహిత్యానికి అన్వయిస్తాడు. మానవ స్వభావాన్ని ఉన్నది ఉన్నట్టు చూపటం, in itself, సాహిత్యానికి చాలా ముఖ్యమంటాడు. ఎందుకంటే, ఆధునిక మానవుడు స్వాభావికమైన స్పందనల నుంచి దూరం జరిగాడు కాబట్టి. సాహిత్యం చేయాల్సిన పని మనిషి స్వాభావికత్వాన్ని అతనికి గుర్తుచేయటం అంటాడు నోరినాగ. ఇలాంటి సాహిత్యంలో నంగి నైతికతకి, దొంగ ఉదాత్తతకి చోటుండదు. అది మనుషుల్ని పెడస్టల్ మీద కూచోబెట్టదు. విలువల తీర్పులివ్వదు. అందులోని పాత్రల్లోను, సన్నివేశాల్లోను ప్రతి చదువరి మామూలు మనిషిగా తన సహజసిద్ధ స్పందనలను గుర్తుపట్టగలుగుతాడు.
" 'Mono no aware' penetrates into the heart deeper than reason or will, than Confucian teachings of good and evil. This explains why a scrupulous man at times feels tempted to break a comandment, or infact does so. 'Mono no aware' is more deeply rooted in the human heart and more valid in its application than Confucian or Buddhist teachings. And this is why a literary work filled with ethically repugnant incidents may deeply move the readers' heart.
If, then, 'mono no aware' is a mode of cognition more intuitive, far-reaching, and valid than others, what would ultimate human reality be like seen through it? Norinaga answers that it is foolish, effeminate, and weak. 'All human feelings,' he says, 'are quite foolish in their true, natural state. People try hard to trim, modify, and improve them so that they may appear wise, but as a result they gain only some decorated feelings, and not true natural ones.' The innermost human heart is as foolish and weak as a woman's or a child's. Any feeling that is manly, discreet, and righteous is not a true human feeling; it is artificial, it is made up by reading books, by conforming to social norms, by adheing to Buddhist or Confucian disciplines--in brief, by suppressing one's heart in one way or another. 'The original, natural heart of man,' Norinaga writes, 'is most straightforward, senseless, poor, and unsightly.' "
(‘‘ ‘మోనో న అవారె’ తార్కికమైన ఉద్దేశాల కంటేను, మంచీ చెడుల గురించి కన్ఫ్యూషియస్ బోధనల కంటేను కూడా లోతుగా మనసులోకి చొచ్చుకుపోతుంది. అందుకే ఎంతో పట్టింపు ఉన్న మనిషి కూడా ఒక్కోసారి నీతిని తప్పి మసలుకుంటాడు. ‘మోనో న అవారె’ అన్నది కన్ఫ్యూషియస్ లేదా బుద్ధిస్టు బోధనల కంటే లోతుల్లో మానవ హృదయంలో పాతుకొని ఉండేది. అందుకే నీతి బాహ్యమైన సన్నివేశాలతో కూడిన ఒక సాహిత్య రచన కూడా చదువరుల మనసును కదిలించవచ్చు.
మరి ఈ ‘మోనో న అవారె’ ప్రకారం మానవ స్వభావం ఎలాంటిది? అది తెలివితక్కువది, సుకుమారమైనది, దుర్బలమైనది. మనుషుల భావావేశాలన్నీ లోతుల్లోకి వెళ్లి పరిశీలిస్తే వెర్రిమొర్రివేనంటాడు నోరి నాగ. తెలివిగా కనపడటానికి మనుషులు వాటికి అందమైన కత్తిరింపులు చేసి, మెరుగుపెట్టుకునే ప్రయత్నం చేస్తారు. కానీ ఫలితంగా వాళ్లు నిజమైన, సహజమైన భావోద్వేగాలను పోగొట్టుకుని అలంకరించిన భావాలతో మిగిలిపోతారు. ధీరోదాత్తమైన, ఆచితూచివ్యక్తమయ్యే, స్వాభిమానగర్వంతో ఉన్న ఏ భావోద్వేగమూ నిజమైన మానవ ఉద్వేగం కాదు; అది కృత్రిమంగా, పుస్తకాలు చదివో, సామాజిక నియమాలను అనుసరించో, బుద్ధిస్టు కన్ఫ్యూషియన్ నియమాల సాధన వల్లనో తయారైంది మాత్రమే.’’)
పునాదులు దొరకని బోలు ఆశావాదం ఉట్టిపడే కవితల్లోనో, వర్తమాన ప్రపంచం వల్లించే పాజిటివ్ నీతుల మధ్యే తన్నుకులాడే కథల్లోనో ఈ ‘మోనో న అవారె’ దొరకదు. తార్కిక జ్ఞానంతో పొరలు కట్టని మానవ స్వభావాన్ని స్వచ్ఛంగా వ్యక్తం చేసే రచనల్లోనే అది దొరుకుతుంది. అలాంటి రచన చదువరుల్ని కూడా తెచ్చిపెట్టుకున్న స్వభావాల నుంచి విడుదల చేస్తుంది. ఇలా “సహజ మానవ స్వభావ చిత్రణ” లాంటి మాటలు వినపడగానే అడవుల్లో గిరిజనుల గురించి రాసిన నవలలో, పల్లెటూళ్లల్లో పొలంగట్ల మీద జరిగే కథలో, చెరువగట్టున కూర్చుని చందమామ మీద రాసే కవితలో... ఇవే తడతాయి మనవాళ్లకి. ఈ milieu లో కథ నడిపితే చాలు అదేదో సహజత్వం వచ్చేసినట్టు అనుకుంటారు. రచయితకి సహజ మానవ స్పందనల పట్ల ఎరుక లేనప్పుడు వాడు కథ ఎక్కడ నడిపినా అది అసహజంగానే ఉంటుంది. చెహోవ్ కథలు, షిగా ‘డార్క్ నైట్ పాసింగ్’ నవల, ఓజు సినిమాలు ‘మోనో న అవారె’కి గొప్ప ఉదాహరణలు అనిపిస్తాయి నాకు.
‘Norinaga - On the Art of Writing (Shintoism and the Theory of Literature)’ అన్న అధ్యాయం ఆర్కైవ్.ఆర్గ్ లో దొరుకుతుంది. కానీ అదొక్కటీ చదవటం కంటే, చెహెవ్ చివర్లో రాసిన కథలో, షిగా నవలో, ఓజు సినిమాలో చూసి అది చదివితే ఇంకా బాగా అర్థమవుతుంది. Otherwise you would just translate him into whatever false equivalencies you surround yourself with.
https://archive.org/.../literaryarttheo.../page/196/mode/2up
