నబొకోవ్‌కి దాస్తోయెవ్‌స్కీ ఎందుకు నచ్చడు...?

 ఈ ఇద్దరు రచయితలూ హేతువునీ, దాని పెత్తనాన్నీ వ్యతిరేకించారు. హేతువు (reason) పునాదిగా రష్యాలో మేధావులు నిలబెట్టజూసిన, నిలబెట్టిన సిద్ధాంతాల్ని, వాటి అమలుని, ఆచరణని వ్యతిరేకించారు. దాస్తోయెవస్కీ హేతువు పరిమితుల్ని ఎత్తిచూపుతూ, మనిషికి చైతన్యమనే (consciousness అనే) శాపం ఉన్నంతవరకు హేతువుని సక్రమంగా మనుషులకు అన్వయించలేమంటాడు. చైతన్యమొక యాతన అంటాడు:

‘‘యాతన లోంచే చైతన్యం పుట్టింది. మనిషికి చైతన్యం అనేది అతి పెద్ద శాపమే గానీ అతను దాన్ని మరే ఇతర ప్రయోజనం కోసమూ వదులుకోడానికి ఇష్టపడడు. రెండు రెళ్ళ నాలుగు అని చెప్పే హేతువు కంటే చైతన్యం చాలా గొప్పది.’’ 

(‘‘Why, suffering is the sole origin of consciousness. Though I did lay it down at the beginning that consciousness is the greatest misfortune for man, yet I know man prizes it and would not give it up for any satisfaction. Consciousness, for instance, is infinitely superior to twice two makes four. – from ‘Notes from the Underground’) 

మానవాళి మీద గుడ్డిగా హేతువును రుద్దే ప్రయత్నాలు చేసినప్పుడు వాటిని మానవ చైతన్యం ఎలా వ్యతిరేకిస్తుందో చెప్పటానికి దాస్తోయెవ్‌స్కీ తన నవలల్లోని- అండర్ గ్రౌండ్ మాన్, రాస్కోల్నికోవ్, స్టావ్రోజిన్, ఇవాన్ కరమజొవ్ లాంటి పాత్రల్ని వాడుకున్నాడు. కానీ ఇలాంటి దాస్తోయెవస్కీ పాత్రలన్నీ ‘‘రోగగ్రస్థులు’’ (‘‘sick people’’) అంటాడు నబొకొవ్. ఆయన దృష్టిలో మనిషి చైతన్యానికి ప్రాతినిధ్యం వహించేది ఇలాంటి రోగగ్రస్థులు కాదు:

‘‘...మనుషుల్లోను, మానవ స్పందనలోనూ లెక్కలేనంత వైవిధ్యం ఉంటుంది నిజమే గానీ, ఒక ప్రలాపించే పిచ్చివాడి స్పందనలని మానవ స్పందనకి ఉదాహరణగా మనం ఒప్పుకోలేము... అసలు ఒక రచయిత సృష్టించిన పాత్రల పరంపర అంతా ఇలా మానసిక రోగుల తోనూ, పిచ్చివాళ్ళ తోనూ నిండి ఉన్నప్పుడు మనం అతని రచనల్లో ‘వాస్తవికత’ గురించీ, ‘మానవానుభవం’ గురించి ఏమైనా మాట్లాడుకోగలమా అని నా ప్రశ్న,’’ అంటాడు దాస్తోయెవ్‌స్కీ మీద రాసిన వ్యాసంలో.  

(‘‘...though man and his reactions are infinitely varied, we can hardly accept as human reactions those of a raving lunatic. ... It is questionable whether one can really discuss the aspects of ''realism'' or of ''human experience'' when considering an author whose gallery of characters consists almost exclusively of neurotics and lunatics.’’ – from ‘Lectures on Russian Literature’). 

నబొకొవ్ దృష్టిలో చైతన్యమొక వరం. ఒక ఇంటర్వ్యూలో సృష్టిలో మిమ్మల్ని ఆశ్చర్యపరిచేది ఏమిటి అని అడిగినప్పుడు ఆయన చెప్పిన జవాబు: ‘‘చైతన్యమనే అద్భుతం– పుట్టక మునుపటి చీకట్లలో ఒక కిటికీ ధబాల్న తెరుచుకుని ఎండ కాసే లోకం కనిపించటం’’ (‘‘the marvel of consciousness–that sudden window swinging open on a sunlit landscape amidst the night of non-being.’’) 

నబొకొవ్ కూడా దాస్తోయెవస్కీ లాగానే హేతువుకి ఉండే లిమిటేషన్లనీ, మానవ చైతన్యానికి ఉన్న విస్తృతినీ నమ్మాడు. కానీ దాస్తోయెవస్కీ తన నవలల్లో హేతువుకి లొంగని మానవ చైతన్యపు లక్షణాలని పిచ్చితనం లాగ చూపించటం నబొకొవ్‌కి నచ్చలేదనుకుంటాను. నబొకొవ్ దృష్టిలో హేతువుని ఏమాత్రం ఖాతరు పెట్టని మానవ చైతన్యపు స్వభావం ఒక అద్భుతం. అది పిచ్చితనం కాదు, అదే దాని అందం. ఆ అందాన్ని గొప్పగా వ్యక్తం చేసేవే నబొకొవ్ నవలల్లోని చాలా పాత్రలు. 

దాస్తోయెవస్కీ కూడా నబొకొవ్‌ లాగే హేతువుకు వ్యతిరేకంగా మాట్లాడుతున్నాడు కానీ, ఆ మాట్లాడే క్రమంలో నబొకొవ్‌ ఎంతో గొప్పగా ఎంచే చైతన్యపు లక్షణాల్ని కించపరుస్తున్నాడు. అందుకే, దాస్తోయెవస్కీ మీద తన అయిష్టతని పదే పదే బాహటంగా చెప్పటం ద్వారా, నబొకొవ్- తామిద్దరు చెప్పేదీ ఒకేలా కనిపించినా, నిజానికి చాలా భిన్నమని నిరూపించదల్చుకున్నాడు. దాస్తోయెవస్కీ మీద ఆయన వ్యతిరేకతకి మూలం ఇది. మరికొన్ని ఈస్థటిక్ కారణాలున్నాయి, అవి వేరే విషయం.

(ఇప్పుడే ‘నోట్స్ ఫ్రం ద అండర్ గ్రౌండ్’ చదువుతుంటే ఈ పాయింట్ తట్టింది. మళ్ళీ మర్చిపోతానేమోనని ఇక్కడ రాస్తున్నాను.)