నాలో తిరగాలన్న యావ మొదలైందీ మధ్య. మొన్న పుస్తకాల షాపుకి వెళ్ళినపుడు అత్యంత యిష్టంగా కొని తెచ్చుకున్నది ఒకే పుస్తకం: ‘ఎ రోడ్ గైడ్ టు ఆంధ్రప్రదేశ్’! బహుశా స్టేషనరీ షాపుల్లో కూడా దొరికే పుస్తకం. వందరూపాయలు. పుస్తకం కన్నా ముఖ్యంగా పుస్తకం వెనక అట్టకు అతికించి వున్న పేద్ద ఆంధ్రప్రదేశ్ మాప్ నన్నాకర్షించింది. యిలా పుస్తకాలకని వెళ్ళి రోడ్డు మాప్ కొనుక్కురావడమన్నది, గత కొన్ని నెలలుగా నా ఆలోచనలకు తగ్గట్టే ఉంది.
నాకు చిన్నప్పటి నుండీ ప్రయాణాలంటే పెద్ద మక్కువ లేదు, అలాగని మరీ విరక్తీ లేదు. చిన్నప్పుడు తిరిగింది ఎక్కువగా బస్సుల్లోనే. అది ఆహ్లాదకరమైన అనుభవం కాదు. ఆ దుమ్ము రేగే బస్టాండ్లూ, బస్సుల్లో ఇనుము కంపూ, మన అస్థిపంజరం బలమెంతో పరీక్షిస్తున్నట్టు ఆపాదమస్తకం జాడించి వదిలేసే రోడ్లూ, అప్పటిదాకా యింటి చుట్టూ తెలిసిన పరిసరాల్లో అలవాటు మగత కప్పుకు పడుకున్న మనసుపై ఉన్నపళంగా దాడి చేసే తెలియని మొహాలూ పరిసరాలూ, లగేజీ బాధ్యతలూ, రావాల్సిన చిల్లర గుర్తుపెట్టుకోవడాలూ, కిటికీలోంచి జేబురుమాళ్ళు విసిరి సీటేస్సుకునేవాళ్ళూ... ఇవన్నీ చికాకు పెట్టేవి. కానీ, ఒక్కసారి కిటికీ దగ్గర సీటు దొరికిందా... అన్నీ మరిచిపోయేవాణ్ణి.
రైలు ప్రయాణాలంటే మాత్రం చాలా యిష్టం. అసలు రైలంటేనే ఏదో ఆకర్షణ. రైలు డోరు దగ్గర నిల్చునే వీలు దొరికితే చాలు గమ్యం ఎప్పటికీ చేరకపోయినా ప్రయాణపు పరమార్థం దక్కేసినట్టే. (డోరు దగ్గర నుంచున్నంత సేపూ నా సీట్లో ఏం జరుగుతుందన్న ధ్యాస వుండదుగానీ, సీట్లో కూర్చోవాల్సి వచ్చినపుడు మాత్రం ఆ డోరు దగ్గర చోటెవడన్నా ఆక్రమించేస్తాడేమోని కంగారు పడతాను యిప్పటికీ.) ఇరుపక్కలా వెదజల్లబడిన జీవిత పరిమళాల్నెన్నింటినో ఏరి, తన పట్టాల దారానికి ఒద్దికైన కదంబంగా రైలు వేగిరం అల్లుకుంటూ పోతుంటే, ఆ పరిమళాలకు మనసు తలుపు తెరిచిపెట్టి నిల్చోవడం నాకు ఎప్పటికీ పాతబడని ఆనందం. అసలు స్పందించగలిగే మనసుండాలే గానీ రైలు తలుపు దగ్గర నిలబడ్డపుడు ఎంత కవిత్వం వేగంగా వెనక్కు దొర్లుతూ పోతుందనీ!
రైల్ డోర్ రియలైజేషన్స్
మొన్న ఊరెళ్ళినపుడు కూడా అంతే. తెలవారుతుందనగా సీటు వదిలేసి తలుపు దగ్గరకు వెళ్ళి నిలబడ్డాను. ఎన్నిసార్లు చదివినా ఒకే అర్థం చెప్పే కవిత కూడా, ఎపుడో ఏదో అరుదైన మనస్థితిలో చదివినపుడు కొత్త అర్థాన్ని స్ఫురింపజేస్తుంది. అలాగే యిపుడు కూడా బయటి దృశ్యాలు యిదివరకట్లాంటివే అయినా, ఈ సారి నా మనసు వాటికి కొత్త భాష్యాలు చెప్పింది; వాటిని మరి వేటికో ముడి వేసింది; ఆ కొత్త అన్వయాల నుంచి నేనిదివరకూ గమనించని సత్యాల్ని రాబట్టింది. ఓ చిన్నపాటి జ్ఞానోదయం కూడా కలిగిందని చెప్పాలి. వెనక్కి వచ్చాకా ఓ పోస్టు రాయబోయి తర్వాతెందుకో మానేసాను. ‘rail-door realizations’ అనో ‘an exercise to the literary pedant’ అనో కొన్ని శీర్షికలు మనసులో పెట్టుకున్నాను కూడా. ఈ రెండో శీర్షిక గురించి కాస్త వివరించాలి. రైలు ప్రయాణం గురించి రాస్తూ దానికి ‘సాహితీ ఛాందసులకు ఒక అభ్యాసం’ అని పేరెందుకు పెట్టాలనుకున్నాను? ఎందుకంటే, అలాంటి ఛాందసత్వంతో బాధపడే వారికి వేగంగా వెళ్ళే రైల్లో తలుపు దగ్గర ప్రయాణం చేయడం మంచి విరుగుడుగా పని చేస్తుందనిపించింది. ఎలాగో చెప్పే ముందు, అసలు ఈ ఛాందసత్వానికి కారణాలు ఊహిస్తాను. సాహిత్యాన్ని గొప్ప పరంపర కలిగిన ఒక వ్యవస్థగా చూడడంలో కొన్ని ప్రమాదాలున్నాయి. ముఖ్యంగా సాహిత్యమే ప్రధాన వ్యాసంగంగా కలవారికి ఈ ప్రమాదం జరిగే అవకాశాలు మరీ ఎక్కువ. ఈ మహానిర్మాణపు మాయలో పడిపోతాం. యిది స్వచ్ఛందమనీ, స్వయంసమృద్ధమనీ నమ్మడం మొదలుపెడతాం. దీనికి జీవాన్నిచ్చే వేర్లు చుట్టూ జీవితంలో పాతుకొని వున్నాయన్న సంగతి విస్మరిస్తాం. పనిముట్టు సొగసుగా వుందని దానితో పని చేయించుకోవడం మానేసి గూట్లో పెట్టి ఆరాధించే ఎడ్డి పనోడిలాగ, జీవితాన్ని అక్షరాల్లోకి వడగట్టగల సాహిత్యాన్ని పటం కట్టి పూజించడం మొదలుపెడతాం. దాని ఘనమైన పరంపర ముందు భక్తిప్రపత్తులతో సాష్టాంగాలు పడుతూ, ఆ వ్యవస్థకు మనమే ఆపాదించిన మర్యాదని కాపాడేందుకు సిద్ధాంతాల్ని సృష్టిస్తూ, నియమాల్ని అల్లుతూ, వాటి ఆధారంగా బేరీజులు కడుతూ, నేల నిలకడ చూసుకోకుండా దాని మీద బృహన్నిర్మాణాలు కడుతుంటాం. జీవితాన్ని బయటే వదిలేసి, సాహిత్యాన్ని అద్దాల మేడలో బంధిస్తాం. యిదిగో! యిదే మూసలో కరుడుగట్టిపోతే మనమే సాహితీ ఛాందసులమవుతాం.
ఈ ఛాందసత్వం పటాపంచలు కావాలంటే, ఒక్కసారి జీవితపు బహుముఖీన విశ్వరూపం మిరుమిట్లుగొలుపుతూ మన మనోనేత్రాల ముందు సాక్షాత్కారం కావాలి. అలా చూపగలిగే దృష్టిపథం ఒకటి మనకు కావాలి. రైలు డోరు దగ్గర అది సులువుగా దొరుకుతుందని నా నమ్మకం. జీవితంలోని ఎన్నో పార్శ్వాలకు ప్రాతినిధ్యం వహించే చెదురుమదురు దృశ్య శకలాల్ని త్వరిత గతిన ప్రక్కప్రక్కన చేర్చి మనకు చూపించగలిగే ఒకేఒక్క చోటు అది. ఈ చేరిక వల్ల మనం ఒక దృశ్యంతో మరో దృశ్యానికి లంకె వేయగలుగుతాం. వేర్వేరు పార్శ్వాల్ని ఒకదానితో ఒకటి పోల్చుకోగలుగుతాం. వ్యత్యాసం చూడగలుగుతాం. ఈ వ్యత్యాసాల మధ్య దాగివున్న జీవిత స్వభావాన్ని గ్రహించగలుగుతాం. బస్సూ, కారూ, బైకూ, సైకిలూ... ఏదీ యిలా పనికి రాదు. ఇవి మనల్ని జీవితపు సందడిలో భాగం చేసేస్తాయి. మనం ఏం గమనించాలను కుంటున్నామో దానికి మరీ దగ్గరైపోతాం. స్థూలంగా చూపించే దృష్టి ఉండదు. కానీ రైలు అలాక్కాదు. వేరు చేయగలిగే దూరాన్ని పాటిస్తూనే, అవగాహనకు చాలినంత దగ్గరగా వెళ్తుంది.
ఇప్పుడు కాస్త ఓపిక పడితే... కొన్ని కామాల పరంపర:— కొండలు, గడ్డి మైదానాలు, మామిడితోటలు, వరి పొలాలు, నల్లగా బిగువైన శరీరాల్తో సేద్యగాళ్ళు, కోతలూ కుప్పనూర్పుళ్ళూ, గేదెలూ, ట్రాక్టరూ, గొట్టంలోంచి ఊక కక్కుతూ రైసుమిల్లూ, ఎదుటి బడ్డీకొట్టుని వేలెత్తి చూపిస్తున్న అంబేద్కర్ విగ్రహం, సంతమార్కెట్టూ, పెంకుటిళ్ళ దొడ్డి గుమ్మాలూ, పళ్ళు తోముకుంటున్న లుంగీ, అంట్లు తోముతున్న చీర, గుడి గోపురం, స్కూలు గ్రౌండ్లో నెట్‌ మీంచి ఎడాపెడా ఎగురుతున్న బంతీ, ముగ్గులేసి వున్న వీధులూ, గాంధీబొమ్మ సెంటరూ, సైకిల్ని వంకరగా తొక్కుతున్న పొట్టి నిక్కరూ, ఊరి చివర ‘రతి రాణి’ని చూపిస్తున్న సినిమా హాలూ, కాసేపు గుప్పున కంపుకొట్టే కోళ్ళ ఫారం, చెరువు గట్టున కొబ్బరి చెట్టుకు ఆనించి వున్న అరిటిగెలల సైకిళ్ళు, పక్కన చుట్ట కాలుస్తూ రెండు తలపాగాలూ, తిరగేసిన ఎక్స్‌క్లమేషన్ మార్కుల్లా దూరంగా తాటి చెట్ల వరస, ఎండలో బంగారంలా మెరుస్తూ గడ్డి మేట్లూ, ఎవరూ కనపడని రైల్వే క్రాసింగూ, వరిపొలాల్లో కొంగల గుంపు, కంకర్రోడ్డు మీద ముఖం చిట్లించుకు పోతూన్న ఎర్ర బస్సూ, దాన్ని ఓవర్టేక్ చేస్తూ నల్ల క్వాలిస్సూ, సంతోషి ఫ్యామిలీ ధాబా, సరుకు లారీలు, పెట్రోలు బంకూ, కిషన్‌చంద్ మార్బల్ టైల్స్ ఫాక్టరీ, క్రిస్టియన్ స్మశానం, బెతెస్త వృద్ధాశ్రమం, అశోక వృక్షాల మరుగులో గవర్నమెంటాఫీసు కాంపౌండూ, ఏవో నడుములూ బొడ్డులూ చూపిస్తున్న పోస్టర్లూ, రైలు బ్రిడ్జి క్రిందనుంచి పోతూ కనిపిస్తున్న ట్రాఫిక్కూ, గడియారస్తంభం, షాపింగ్ కాంప్లెక్సూ, బట్టల షోరూమ్, వేలు చూపిస్తున్న వెంకటేష్ కటౌటూ, బోలెడన్ని స్కూటర్లు గంటు మొహాలు పెట్టుకుని వెయిట్ చేస్తున్న రైల్వే క్రాసింగూ, వీపులు చూపిస్తున్న షాపుల వెంటిలేటర్లలో ఎగ్జాస్టు ఫేన్లూ, బట్టలారేసి వున్న అపార్ట్‌మెంట్ బాల్కనీలు, రెపరెపలాడుతున్న మెడికల్ కాలేజీ యూనిఫారాలూ, పెట్రోలు బంకూ, కనకదుర్గా ఫ్యామిలీ దాభా, కొబ్బరి చెట్లూ, వరి చేలూ, బోరింగు దగ్గర పిల్లల బోసి ముడ్లూ... మళ్ళీ యింకో ఊరూ, మళ్ళీ యింకో పట్టణం, మళ్ళీ యింకో నగరం... యిలా ప్రతీ వీధిలో ప్రతీ యింట్లో ప్రతీ బయలులో ప్రతీ మనిషిలో పై తెరలు తీయగానే ఎన్నెన్నో కథలు ఝుమ్మంటూ ముసురుకుంటుంటే, జీవితం అవిచ్ఛిన్నంగా కళ్ళ ముందు విచ్చుకుంటూంటే, మన చైతన్యపు కొలతకి అందనంత విస్తారంగా పరుచుకుంటూంటే, అప్పుడు, ఆ సమయంలో ఒక్కసారి, కలమూ తెల్లకాగితాలతో నిమిత్తమున్న మన సాహితీ వ్యాసంగాన్ని గుర్తు తెచ్చుకుంటే, అప్పుడు తెలుస్తుంది, అది దాని చేవ ఎంత పరిమితమో. మెలికల గీతల్తో నిర్మితమైన అక్షరాలూ, వాటి కూడికతో నిర్మితమైన పదాలూ, వాటి వెనుక ఏ స్థిరత్వమూ లేక చంచలంగా దోబూచులాడే అర్థాలూ యివన్నీ మొదటికే ఈ విస్తృత జీవిత వైశాల్యాన్ని ఇముడ్చుకునేందుకు ఎంతో చాలీచాలనివీ, అసమగ్రమైనవీను. యిక సాహిత్యాన్ని భాష అంటూ, నిర్మాణ భేదాలంటూ యింకా దాని పరిధిని కుదింపజేస్తే అది జీవితం ముందు పూర్తిగా కుదేలైపోతుంది. కౌగలించుకోవాల్సిన చేతుల్ని వెనక్కి విరిచి కట్టేస్తే మోకాళ్ళ మీద కూలబడిపోతుంది. ఆకాశాన్ని రెక్కల్తో కొలవాలనుకునే పక్షి ప్రయాసలో నిష్పలత్వమే వున్నా, ఆ బృహత్ అభిలాషలో, ఆ స్వేచ్ఛలో ఓ అందం వుంది. కానీ పంజరంలోంచి ఆకాశాన్ని బెంగగా చూసే పక్షిలో అలాంటి అందమేమీలేదు.
నేను ఈ వ్యాసంలాంటి ఏదో రాతలో విషయం నుంచి పూర్తిగా దారి తప్పుతున్నట్టున్నాను. రాయాలనుకుంది వేరు రాస్తోంది వేరు. నాలో కొత్తగా మొదలయిన భ్రమణకాంక్ష గురించి కదా నేను రాయాలనుకుంది. సాహిత్యం జోలికి ఎందుకు వచ్చాను. (నా విషయంలో ఈ రెంటికీ నాకిప్పుడు ఆలోచించే ఓపిక లేని అవినాభావ సంబంధమేదో వుందనిపిస్తుంది.)
తిరుగుడు యావ నాలో చిన్నప్పట్నించీ వుందేమోనని అనుమానించడానికి బస్సు కిటికీ పట్లా, రైలు తలుపు పట్లా నాకున్న మక్కువ తప్ప వేరే ఆధారం లేదు. అసలు భ్రమణకాంక్ష అనేదొకటి మనుషుల్ని పట్టుకుని ఊపుతుందనీ, ఫలితంగా ఎక్కడా కాలు నిలపలేక, ఎక్కడా ఎక్కువకాలం తమని స్థిరపరుచుకోలేక, నిరంతరం కొత్త చోట్లకై అన్వేషించేవారు వుంటారనీ నాకు తెలియదు. తిరగడం అంటే ఏదో గమ్యానికని మాత్రమే నాకు తెలిసింది. చిన్నప్పుడంతా ఎప్పుడన్నా వేసవి సెలవల్లో చుట్టాల యిళ్ళకు వెళ్ళి వచ్చేయడం తప్ప నేను చేసిన దూర ప్రయాణాలు తక్కువ. అప్పుడపుడూ ఊరి చివర లాకుల దగ్గర స్నానాలకూ, మూతబడిన రైసుమిల్లుల్లో ఆటలకీ అభ్రకం పెచ్చులు ఏరుకోవడానికీ, గోదావరి లంకలకూ, స్మశానాలకూ, మామిడితోటల్లో దొంగతనాలకూ నన్ను పురికొల్పింది ఏకతీరుగా విసుగుపుట్టించే స్కూలు జీవితమే తప్ప, కొత్త స్థలాల పట్ల మక్కువ కాదు. కొత్త ప్రదేశాల్లో, కొత్త మనుషుల్తో గడపాలనే యావ లోపలేవన్నా వుండి వుంటే దాన్ని నావరకూ పుస్తకాలు బాగానే సంతృప్తి పరచాయి. ఒకవేళ అలాంటిదేమీ లేకపోతే, పుస్తకాలు ఆ లోటు తెలియనివ్వలేదు. ముఖ్యంగా మాక్సింగోర్కీ జీవిత చరిత్ర (ట్రయాలజీ) లాంటి పుస్తకాలు నన్ను కేవలం స్థలం లోనే కాదు, కాలంలో కూడా సదూరంగా తీసుకుపోగలిగాయి.
బైట కూడా లోకం వుందన్నమాట బెక బెక!
డిగ్రీ చదివేటపుడు ఒక సంఘటన మాత్రం నా చిన్ని లోకం మీద బోర్లించిన బుట్టని తిరగేసి ప్రపంచాన్ని కొత్తగా చాలా చూపించింది. పూల మొక్కలకు ప్రసిద్ధి చెందిన కడియపులంకలో ఏడాదేడాదీ ‘ఫలపుష్ప ప్రదర్శన’ జరిగేది. మేం నలుగురు స్నేహితులం కలిసి బయల్దేరాం బస్సులో. అబిద్‌ గాడు యింట్లో చెప్పకుండా మస్కాకొట్టి తెచ్చిన డొక్కు కెమెరా ఒకటి మాతో వుంది (అప్పటికింకా డిజిటల్ కెమెరాలు అంత వ్యాప్తిలోలేవు.) ఇక చూడాలి, ఎగ్జిబిషన్‌లోకి చేరేసరికి ఆ కెమెరాతో మా యవ్వారం ‘తోక యెత్తిన కాకి, తోక దించిన కాకి’ అన్నట్టు తయారయింది. ఏవో పూల బెడ్స్ ప్రక్కనో, బోన్సాయ్ చెట్ల ప్రక్కనో ఫోటోలంటే సరే. కానీ మా ఫోటోల వైవిధ్యానికి అంతులేదు. ఓ స్టాల్లో పూలమొక్కలకి ఎరువులమ్ముతున్న అమ్మాయితో (ఆ అమ్మాయి చాలా అందంగా వుంది; ఒక ఎరువుల పాకెట్ కొంటే తనతో ఫోటో తీసుకోవచ్చంది), ఎగ్జిబిషన్ బయట ఆపివున్న కార్ల ప్రక్కన్నుంచునీ, రోడ్డు మధ్యలో, పొలం గట్ల మీద, చెట్ల క్రింద, చెట్ల మీద, ముగ్గుర్లో ఎవడో తెచ్చిన నల్ల కళ్ళజోడు ఫొటోకి ఒకరొకరం మార్చుకుంటూ, ఒక ఫొటోకి ఇన్‌షర్టూ, ఒక ఫొటోకి పక్కోడి టీషర్టూ... యిలా ఆ ఒక్కరోజులోనే మనిషి జీవపరిణామ దశల్నెంటినో పెద్ద పెద్ద అంగల్తో వెనక్కి దాటేసి విచ్చలవిడిగా ఫొటోలకు ఫోజులిచ్చాం. జీవితంలో అంతకుముందెప్పుడూ మాలో ఎవ్వరమూ అన్ని ఫొటోలు దిగలేదు. బాగా రాత్రి దాకా ఎగ్జిబిషన్ దగ్గరే కాలక్షేపం చేసింతర్వాత, హైవే మీద ఏదో కంకర మోసుకెళ్తూన్న లారీని ఆపి వెనక కంకరలోడు మీద ఎక్కాం. పాటలు పాడుకుంటూ, కేకలూ వేసుకుంటూ వెళ్ళాం. జొన్నాడ దగ్గర దిగాం. అక్కడ వేరే బస్సెక్కాలి. నాలుగడుగులేసామో లేదో, మా కెమెరా ఆ కంకర లారీలోనే వదిలేసి దిగామని అర్థమైంది. లారీ అప్పటికే కనుచూపుమేర దాటేసి చీకట్లో కలిసిపోతోంది. వెనక పరిగెత్తాం ఖాళీ రోడ్డు మీద పొలోమని, ఈసారి కంగారుతో కేకలు వేస్తూ. కానీ అది ఆగలేదు. అబిద్‌ గాడి కంగారు... వాడి ఫ్యామిలీ మొత్తానికి అది ఒక్కగానొక్క కెమెరా! లారీ వెళ్ళిన వైపే వెళ్ళాలని నిశ్చయించాం. వెనక వస్తున్న యింకో లారీ ఆపి ఎక్కితే వాడు చెప్పాడు, బహుశా ముందెళ్ళిన లారీ గోదావరి అవతల వున్న ‘ఎల్ & టి’ వాడి సైటు లోకి కంకర తీసుకెళ్తోందేమోనని. (అప్పుడు రావులపాలెం గోదావరి వంతెనకి ఏవో మరమ్మతులు జరుగుతున్నాయి.) అయితే అక్కడే దిగుతామన్నాం. అబిద్‌ గాడికి కెమెరా పట్ల ఎంత ఆందోళన వుందో, మిగతా ముగ్గురికీ అందులో ఫోటోల పట్ల అంతే ఆందోళనగా వుంది. అయినా విధి మా పట్ల అంత కఠోరంగా వ్యవహరించగలదని యింకా నమ్మలేక, పైకి జోకులు వేసుకుంటూనే వున్నాం. బ్రిడ్జి అవతల దిగి, కన్స్ట్రక్షన్ సైటులోకి వెళ్ళాం. లోపల బోలెడన్ని లారీలు, క్రేన్లు, క్రషింగ్ మెషీన్లు, బస్తాలు, ఇసుక, కంకర గుట్టలు... మొత్తం వాతావరణమంతా మనుషుల్లో పిపీలికత్వపు స్పృహ కలిగించి న్యూనత రేకెత్తించేలా వుంది. అప్పటికే అర్ధరాత్రి దాటుతోంది. అయినా లోపల నిర్విరామంగా పని జరుగుతూనే వుంది. ఎవరో మేనేజరనుకుంటా, సంగతి చెప్తే గత కాసేపట్లో లోపలికి ఏయే లారీలు వచ్చాయో రిజిస్టరులో చూశాడు. సెక్యూరిటీ వాణ్ణొకణ్ణి మాకు అప్పజెప్పి ఆ లారీలు వదిలిన కంకర గుట్టల్లోకి పంపించాడు. అతను మా కెమెరా ఎత్తుకెళ్ళిన లారీ తాలూకు కంకర గుట్ట ఏదైవుండచ్చో అది మాకు చూపించాడు. మేం కాసేపు ఆ గుట్ట అటూ యిటూ కెలికి చూసాం. అది చాలా పెద్దది వుంది. అంతా పెకలించినా దొరక్కపోతే! చివరికి అప్పటికే ఆశ చచ్చిపోయింది. విధి మాకు హేండిచ్చిందని కన్ఫర్మయిపోయింది. ముగ్గురం ఓ గంట అక్కడే గడిపి కాళ్ళీడ్చుకుంటూ రోడ్డు మీదకి వచ్చాం. లారీ నుంచి లారీకి మారుతూ మాచవరం వెళ్ళి ఆ రాత్రి రెడ్డి గాడి యింట్లో పడుకున్నాం. ఇప్పటికీ మేం నలుగురం కలిస్తే అడపాదడపా ఆ రాత్రి గురించి ఓ మాట ప్రస్తావనకు వస్తూనే వుంటుంది.
మా కాలేజీ జీవితంలో కొన్ని ఆనంద క్షణాల్ని ఫ్రీజ్ చేసి ఇముడ్చుకున్న ఆ కెమెరా ఫిల్ము వాటిని ఫోటోల రూపంలో విడుదలచేసి వుంటే అవి ఎప్పటికీ మాతో వుండిపోయేవి. ఆ కెమెరాలో ఇమిడిన మా అప్పటి అవతారాలు నాకు యిప్పటికీ లీలగా స్ఫురిస్తాయి. కానీ ఆ రాత్రి ఆ కన్స్ట్రక్షన్ సైటులో గడిపిన క్షణాలు నాకు అంతకు మించిన స్పష్టతతో గుర్తున్నాయి. ఫోటోలుగా మారకుండానే తప్పిపోయిన ఆ ఫిల్ము మా కొన్ని జ్ఞాపకాల్ని మాక్కాకుండా చేసినా, అలా తప్పిపోవడం ద్వారా అంతకన్నా మరింత తీక్షణమైన జ్ఞాపకాన్ని ఇచ్చింది. ఆ అర్ధ రాత్రి హైవే రోడ్డూ, లారీలూ, తెలియని స్థలాలూ, తెలియని మనుషులూ... ఒక్కసారిగా ప్రపంచం బట్టలు తిరగేసి తొడుక్కుని వుండగా నా కంటబడినట్టు అనిపించింది. ఆ లారీ డ్రైవర్ల రోజెలా గడుస్తుందో, ఆ సెక్యూరిటీ వాడి యింట్లో కథేమిటో, ఆ కన్స్ట్రక్షన్ సైటులో ఎలాంటి వ్యవహారాలు నడుస్తాయో, వాటికి మూలమైన పెద్ద పెద్ద నిర్ణయాలు నగరాల్లో ఏ కాన్స్ఫరెన్సు హాళ్ళనించి వస్తాయో, అక్కడ డెస్కుల వెనుక యింజనీర్ల కథలేమిటో...! అదివరకూ నేను పెద్దగా ఎన్నడూ గమనించని ఒక విషయం ఆ రాత్రి తెలిసింది: ప్రపంచం ఎపుడూ నిదరపోదనీ; ఏదో ఒకటి చేస్తూనేవుంటుందనీ; నాకు ఆనుపానులు తెలియని స్థలాల్లోనూ, నేను పేర్లెన్నడూ వినని ఊళ్ళలోనూ, నగరాల్లోనూ, నగరాల బయట కొండల్లోనూ, కొండల మధ్య అడవుల్లోనూ, అడవుల నిశ్శబ్దంలోనూ... నిత్యం నా చుట్టూ వున్నంత సంపన్నంగానే జీవితం నడుస్తూ వుంటుందనీ; ఎప్పుడూ ఏవో కథలు జరుగుతూనే వుంటాయనీ; కానీ అవన్నీ నాకెప్పటికీ చేరకుండానే, ఆ అగణిత క్షణాలూ, ఎన్నో అద్భుత సమయాలూ ఏ ఫొటో ఫిల్ముపైనా ముద్రితం కాకుండానే, ఈ అనంత నిర్విరామ కాలగతిలో తమ ఆచూకీ కోల్పోతూ వుంటాయనీ... ఇదంతా ఆ రాత్రి గుర్తుండిపోయేట్టు నాకు తొలిసారి తెలియజెప్పింది. ఆ రాత్రిలో ఏ దినుసులు దాన్ని అంత గాఢంగా నా జ్ఞాపకంలో ముద్రితమయ్యేలా చేసాయో నేను స్పష్టంగా చెప్పలేను. నా కూపస్థమండూక అస్తిత్వాన్నించి నన్ను కాసేపు బయటకు లాగి, వేరే ఎంతో విశాల ప్రపంచపు స్పృహను గట్టిగా నాలో కల్పించిన సంఘటనల్లో యిది కీలకమని మాత్రం చెప్పగలను. దానికి ఋజువు ఇదే, యిపుడిలా ఒక్కసారి వెనక్కి తిరిగిచూసుకోగానే వేరే అన్ని జ్ఞాపకాల్నీ తోసుకుని యిలా ముందుకు తోసుకొచ్చేయటమే!
రెక్కల్లేని లోటు తొలిగా తెలిసొచ్చిన కాలం
డిగ్రీ అయిన తర్వాత ఖాళీగా వున్న కొన్ని రోజుల్లోనూ నేను చదివిన కొన్ని పుస్తకాల గురించి యిక్కడ చెప్పాలి. ఎందుకంటే నాలో యిప్పటి భ్రమణకాంక్షకు పాదులు వేసిన పుస్తకాలు వాటిల్లో కొన్ని వున్నాయి. ముఖ్యమైనది ఒక రాహుల్ సాంకృత్యాయన్ పుస్తకం. నేను చదివిన తెలుగు అనువాదం పేరు ‘లోకసంచారి’. (అనువాదకులు ఎవరో గుర్తులేదు.) దాని మూలం పేరు ‘ఘుమక్కడ్ శాస్త్ర’ అని గుర్తుంది. అనువాదానికి పెట్టిన పేరు కన్నా మూలం పేరు ఈ పుస్తక తత్త్వాన్ని యింకా ఖచ్చితంగా చెపుతుంది. పుస్తకంలో ఎక్కువ శాతం రాహుల్ సాంకృత్యాయన్ చేసిన ‘లోక సంచారం’ గురించి కన్నా, అసలు లోక సంచారులు ఎలా మసలుకోవాలి, మానసికంగా ఎలా సంసిద్ధులు కావాలీ మొదలైన వాటి గురించి వుంటాయి. ఈ సమయంలోనే చదివిన మరో పుస్తకం సంజీవ దేవ్ ‘తెగిన జ్ఞాపకాలు’. సంజీవ దేవ్ కూడా రాహుల్ సాంకృత్యాయన్ లాగే చిన్నపుడే యిల్లు విడిచి దేశాటనకు వెళ్ళినవాడు. స్వయానా రాహుల్ సాంకృత్యాయన్‌తో వ్యక్తిగత పరిచయం వున్న వాడు కూడా. ఆయన చాలా చిన్నతనంలో యిల్లు వదిలి హిమాలయాలకు పోవడం, గొప్ప గొప్ప వాళ్లతో పరిచయాలు ఏర్పరుచుకోవడం యివన్నీ చదివిం తర్వాత నాకు న్యూనత కలిగింది. నేను మసులుకున్న లోకపు విస్తీర్ణం పుట్టగొడుగు క్రింద నీడంత మాత్రమేనని అర్థమైంది. బుచ్చిబాబు ‘నా అంతరంగ కథనం’ కూడా యిపుడే చదివాను. అదేమీ లోక సంచారం గురించి కాదుగానీ, అందులో ఓ చోట బుచ్చిబాబు రైళ్ళలో తనకు కనిపించే ఆకర్షణని ప్రస్తావిస్తాడు. అతని యిష్టాన్ని నా యిష్టంతో పోల్చి చూసుకోవడం గుర్తుంది. ఈ పుస్తకాలన్నింటిలో నేనేం చదివానన్నది ఒక్క ముక్క కూడా నాకు జ్ఞాపకం లేదు. (‘తెగిన జ్ఞాపకాలు’ అయితే పేరు కూడా గుర్తు లేదు. ఇది ఈమధ్యే మళ్ళీ పుస్తక రూపేణా విడుదలైనపుడు కొని రెండు మూడు పేజీలు చదివాకా, ఒహో యిది వరకూ చదివిందే కదా అనుకున్నాను.) కానీ చదివినపుడు మాత్రం వీటి ప్రభావం నా మీద వుందని గుర్తుంది.
అప్పట్లో కడియంలో వుండే వాళ్ళం. పగలల్లా పుస్తకాలు చదవడం, సాయంత్రం ఊరి చివర వుండే రైల్వే స్టేషన్‌కి వెళ్ళి కూర్చోవడం. సౌందర్యంలో ఆ రైల్వే స్టేషన్‌తో పోటీ పడే మరో స్టేషన్ నాకింత దాకా తారసపడలేదు. స్టేషన్‌కి కుడి ఎడమల్లో కొన్ని గుడిసెలు. రెండు మూడు చెక్క బల్లల్తో ప్లాట్ ఫాం, దాని ముందు పట్టాలు, తర్వాత వరుసగా క్షితిజ రేఖ అవధిగా విస్తరించిన పొలాలు, ఒక ప్రక్కన కొండలు, మరో ప్రక్కన దూరంగా జి.వి.కె. ఫ్యాక్టరీ. రైలు వస్తుంటే ఆ కొండల్లో దూరంగా ముందే కన్పించేది. అక్కడ పట్టాలు అక్కడ పెద్ద యూటర్న్ తిరిగివుంటాయి. కడియంలో పట్టాలకున్నంత వంపుతో యూటర్న్ దేశంలో యింకెక్కడా లేదని, రైలు డ్రైవరూ గార్డూ ఎదురుబొదురు నిల్చొని చేతులూపుకోవచ్చనీ అమ్మ చెప్పేది. (కొంత అతిశయోక్తి కావొచ్చు.) సాయంత్రాలు అక్కడకు సైకిల్ మీద పోయి కూర్చునేవాణ్ణి. పుస్తకాలు తీసికెళ్ళే వాణ్ణి గానీ చదవబుద్దేసేది కాదు. ఆలోచించబుద్దేసేది. దేశంలో ఎక్కణ్ణించో మొదలై మరి యే మూలకో పోయే గూడ్సు రైళ్ళు అక్కడ గంటలు గంటలు ఆగేవి. చాలాసార్లు యెక్కేసి అదెక్కడికెళ్తే అక్కడికి అలా అలా పోదామా అనిపించేది. ఒకసారి టికెట్టు లేదని దింపేస్తే అక్కడ దిగిన గెడ్డం సాధువొకడు కనపడ్డాడు. అతని పట్ల కుతూహలంతో స్థానికుడొకతను ప్రశ్నలు వేస్తున్నాడు. వినేవాడు దొరికాడన్నట్టు తన జీవన శైలిని ఉత్సాహంగా చెప్తున్నాడు. నేనూ ఆసక్తిగా ఓ చెవి అటు పడేసాను. మామూలుగా యిలా కాషాయం వాళ్ళని రైలు దింపరట. ఇలా ఒక చోటు నుండి మరొక చోటుకి ప్రసిద్ధ పుణ్యక్షేత్రాలకు ప్రయాణిస్తుంటాడు. ఏ చోటు నచ్చకపోయినా వెంటనే బిచాణా బదిలీ. కలకత్తాలో మంచి గంజాయి ఎక్కడ దొరుకుతుందో చెప్తున్నాడు. మాటల్లో తెలిసే పోతుంది. అతనికి కాషాయం జరుగుబాటు కోసం మాత్రమే. ఆధ్యాత్మికం మాటటుంచి, ఆదమరపుగా వుంటే జేబు కొట్టేవాడిలా వున్నాడు. కానీ అతని కళ్ళు ఎన్నెన్ని ప్రదేశాలు చూసి వుంటాయోనని నాకు కుళ్ళొచ్చింది. కడియానికి ఓ ప్రక్కగా ఎర్రమట్టితో కొండగుట్టలుండేవి. అపుడపుడూ అక్కడకు సైకిల్ మీద పోయి, క్రిందనుండి చిన్నగా వెళ్తూ కన్పించే రైలుని చూడడం కూడా బాగుండేది. బహుశా ఆ పుస్తకాలూ, ఆ పరిసరాలూ, నాలో యిప్పటి తిరగాలన్న కోరికకు తొలి ప్రేరణలేమో. అయితే, ఒక పిట్ట పోయి పోయి పంజరం ఊచలకి గూడు కట్టినట్టు, నేను తర్వాత హైదరాబాదు వచ్చేసాను.
హైదరాబాదాయణం
నేను వచ్చి పదేళ్ళవుతోంది. ఏ నగర స్వరూపమైనా బయటివాళ్లకి అర్థమైనంతగా స్థానికులకి అర్థమవదని నాకన్పిస్తుంది. ఎందుకంటే స్థానికులు ఎడంగా నిలబడి చూడలేనంత మమేకమైవుంటారు నగరంతో. ‘హైదరాబాదీ’లమని ఉత్సాహపడే వాళ్ల కన్నా హైదరాబాదుని నేను ఎక్కువ చూసానని తెలుసు. మిథికల్ హైదరాబాదుని కాదు, ఇపుడున్న హైదరాబాదుని. దట్టంగా కొట్టిన దాని మేకప్ వెనుక దాగి వున్న ముడతల రహస్యాలన్నీ నాకు దగ్గరగా తెలుసు. నాకు దీని మీద ప్రేమా, విసుగూ రెండూ వున్నాయి. ప్రేమ కన్నా విసుగే ఎక్కువ. ఒకప్పుడు హైదరాబాదుకి నిర్వచనంగా నిలబడిన మైథాలజీ అంతా నేను చూస్తుండగానే కూల్చివేతకు గురైంది. దాంతో పాటే నా ప్రేమ కూడా. ఇపుడిది నిర్మాణంలో వున్న నగరం. వేరే ఏదో కాబోతున్న నగరం. ఒక పేద్ద కన్స్ట్రక్షన్ సైటు. యిక్కడ ఖరీదైనతనమూ గరీబుతనమూ తమ వ్యత్యాసాన్ని మరింత కొట్టొచ్చేట్టు పెంచుకున్నాయి. చిత్రంగా అదే సమయంలో ప్రాదేశిక దూరాన్ని మరింత తగ్గించుకుని ప్రక్కప్రక్కనే ఒకదాన్నొకటి వొరుసుకుంటూ కనపడుతున్నాయి. ఒక ప్రక్క షాపింగ్ మాల్సూ, టౌన్‌షిప్పులూ, ఆఫీస్ స్పేసెస్ యివన్నీ బ్రోచెర్లలో కన్పించే ‘tranquil’, ‘idyllic’, ‘state of the art’ లాంటి విశేషణాలకు తగ్గట్టుగా గొప్పగానే వుంటున్నాయి; మరోప్రక్క హెల్మెట్లు తగిలించుని సగం జీవితం ట్రాఫిక్లోనే గడిపే మధ్యతరగతి తలలు బోలెడు వుండనే వున్నాయి. ఆ తలల్లో పుట్టే ఆశల్ని ఆసరా చేసుకుని బోలెడంత నగరం వాటి చుట్టూ పరిభ్రమిస్తూంటుంది; యివికాక వీటన్నింటి మధ్యా, వీటన్నింటి ప్రక్కనే, చోటు దొరికిన చోటల్లా మూలమూలల్లోకీ సర్దుకుపోతున్న బీదతనమూ బోలెడువుంది. నాపరాళ్ళు చెదురుమదురుగా పేర్చిన యిరుకు గల్లీలూ, అటూయిటూ ఆస్బెస్టాస్ కప్పులూ, మంజీరా నీళ్ళ కోసం ఆడాళ్ళ పోట్లాటలూ, ఫ్లాట్‌ఫారాల చివర గుడుంబా పేకెట్ల మత్తులో తమ ఉనికి బాధని మర్చిపోవడానికి ప్రయత్నిస్తూ శిథిలమైపోతున్న మనుషులు, భుజానికి గోనెసంచులు మోస్తూ చేతిలో పదునైన ఇనుప ఊచని చెత్తకుప్పల్లో గుచ్చి కవర్లు యేరుకుంటూ దిశ లేని కసిని kores కరెక్షన్‌ ఫ్లూయిడ్ల మత్తులో చల్లార్చుకునే బాల్యమూ, నిర్మాణంలోని ఎత్తైన భవనాల చుట్టూ తాత్కాలిక వాసాల్లో నిర్మాణ కూలీల దుమ్మూదూగరా జీవితమూ... యిలా లెక్కకు అందనన్ని దృశ్యాలు పేర్చవచ్చు; యివన్నీగాక మిగిలిన మూలలేమన్నా వుంటే అక్కడ ఒకప్పటి మిథికల్ హైదరాబాదు కృశించి అవశేషంగా వుంది. బయటివాళ్ళకి దుర్భేద్యమైన పాతబస్తీ వీధుల్లోనూ, ఆదివారం కోటీలో రోడ్లవార్న పాత పుస్తకాల పేర్పులోనూ, అపుడపుడూ సాంబ్రాణీ సాయిబు వచ్చి సువాసనలు చిమ్మి వెళ్ళే ఇరుకు కెఫెల్లోనూ తప్ప యిది పెద్దగా ఎక్కడా కన్పించదు. ప్రస్తుతానికి హైదరాబాదు ఏదో మధ్య దశలో వుంది. యీ సంచలనమంతా ఎప్పటికి సద్దుమణుగుతుందో తెలియదు. కానీ సద్దుమణుగుతుంది. యిదంతా ఎపుడోకపుడు ఎకడోకక్కడ నెమ్మదిగా నిలకడ సాధించుకుంటుంది. అపుడు ఆ నిలకడలో మరో కొత్త సంస్కృతి ఆవిష్కరించబడుతుంది. దాని లక్షణాల్ని బట్టి హైదరాబాదుకు కొత్త నిర్వచనాలు ఆపాదింపబడతాయి.
ప్రేమైనా విసుగైనా ఏమైనా హైదరాబాదు యిప్పటికే నాలో భాగం. హైదరాబాదు నాకు నేర్పినవో, లేక నేను హైదరాబాదులో వుండగా నేర్చుకున్నవో, చాలా వున్నాయి. నిత్యం అనిశ్చితి అగాధంపైన దారం పాటి ఆధారాలకి వేలాడుతూ కూడా నిశ్చింతగా వుండటం నేర్పింది. బైటి దాడులనుండి రక్షణలేని నా మునుపటి మెతకదనంపై పెళుసుదే అయినా కాస్త దురుసైన కవచాన్ని తొడిగింది. నాకు కావాల్సినన్ని పుస్తకాలిచ్చింది. నాక్కావల్సినంత సంస్కృతిని చుట్టూ అందుబాటులోకి తెచ్చింది. కానీ నేనే స్వేచ్ఛాభిలాషతో యిక్కడ అడుగుపెట్టానో అది యిక్కడా దొరకలేదు. నాకు మొదట్లో కొత్త బంగారు లోకం అనిపించిందంతా పైమెరుగని తేలిపోయింది. కానీ అసలంటూ నిలబడ్డానికి నిలకడైన ఆధారాన్ని సంపాయించేసరికే యేళ్ళు గడిచిపోయాయి. మధ్యలో తోడుకోసం అనువుగాని తావుల్లో వెతుక్కునే నా వైకల్యమొకటి సగం కాలాన్ని తెలియకుండా దాటవేయించింది. అలా పదేళ్ళు ఆదమరుపుగానే గడిచిపోయాయి. ఈలోగా ఈ నగరపు ఇరుకు నన్ను ఉక్కిరిబిక్కిరి చేయకుండా, నా పుస్తకాలు తాము పొదువుకున్న కథల్లోని కల్పిత లోకాల షరతుల్లేని పౌరసత్వాన్ని అందిస్తూ నన్నాదుకున్నాయి.
బుద్ధిలో కొత్త పురుగు డ్రిల్లింగ్ ప్రారంభించడం
గత ఏడాది నావైపుగా నేను ఎదురుచూడని గాలులు వీచాయి. వ్యక్తిగత జీవితంలో కొన్ని మార్పుల వల్ల తరచూ ప్రయాణాలు చేయాల్సిన పరిస్థితి కలిగింది. అవి కూడా గమ్యమున్న ప్రయాణాలు కాదు. ఊరకే ఊళ్ళు పట్టి తిరగాల్సి వచ్చింది. ఎన్నడూ చూడని ఊళ్ళూ, చవక లాడ్జీలు, అపరిచిత చౌరస్తాలు, యిరుప్రక్కలా నిద్రగన్నేరు చెట్లు తలపైన చూరు కట్టిన రోడ్లూ, తంగేడు పూల కొమ్మల వెనక సూర్యాస్తమయాలూ, కొండల చిటారున గుడి గోపురాలూ, నదులూ, వంతెనలూ, పొలాలూ, ఎవర్నో గుర్తు తెస్తూనే వారితో ఏ పోలికలోనూ సామ్యం దొరకని కొత్త మొహాలూ... ఏదో కొత్త తరహా జీవితపు చేలాంచలం ఊరించడం మొదలుపెట్టింది. ప్రతీ చోటా ఒకేసారి వుండాలనిపించడం మొదలైంది. ప్రతీ ఊళ్ళోనూ వుండి దానికే ప్రత్యేకమైన ఆత్మని పరిచయం చేసుకోవాలి. ఆ ఊర్లో మనుషులందరి మనసుల్లోనూ ఆ ఊరి కూడలికీ, ఊర్లో స్కూలు మైదానానికీ, ఊరి మధ్య రథం వీధికీ, ఊరి చివర కొండకీ అన్నింటికీ ప్రత్యేకమైన వ్యక్తిత్వం వుంటుంది, అది నాకు అర్థం కావాలి. నా సొంత ఊరిని ఎలా జ్ఞాపకాల రంగుల్లో వడగట్టి చూస్తానో, అలా ఆ ఊరి వాళ్ళ చైతన్యంతో ఆ పరిసరాల్ని చూడగలగాలి, ప్రేమించగలగాలి. ప్రతీ పరిసరమూ — రైల్వే స్టేషనూ, కాఫీ హోటలూ, లాడ్జీ గది, గుడి మంటపం, ఇళ్ల వరస, చెట్టు కొమ్మల అమరికా — తమ అమరిక ద్వారా ఏదో ప్రత్యేకమైన వాతావరణాన్ని కల్పిస్తాయి, ఏవో కథలు చెప్తాయీ, లేదా ఏవో ఊహాజనితమైన కథలకు సామరస్యంగా ఆతిథ్యాన్నిస్తాయి; వాటన్నిటి సందిటా నేను గడపాలి. ఇడ్లీచట్నీలూ, ఉప్మాపెసరట్లూ, మషాలాదోసెలూ వాటిని చేసే హస్తవాసిని బట్టి చిన్న చిన్న తేడాలతో ఎన్ని రుచులు మారగలవో అన్నీ నా నాలిక మీద పడాలి. తెలియని వాళ్ళతో మాట కలపాలి. తెలియని పక్షుల్ని పేరేంటని అడగాలి. రోడ్డు ప్రక్కన దుమ్ములో సీతాకోక చిలుకల అనాథ కళేబరాల్ని చేతుల్లోకి తీసుకుని వాటి చిరిగిన రెక్కల మీద దేవుడు అదృశ్యలిపిలో రాసిన సత్యాల్ని చదువుకోవాలి. ఒక్కముక్కలో చెప్పాలంటే, నా జీవితాన్ని నా చేతిలో వడిసెల లాగా చేసి, గిరగిరా త్రిప్పి ప్రపంచం మీదకు విసిరేసుకోవాలి. — అని అనిపించడం మొదలుపెట్టింది.
అయితే నేనే కాదు, అలా అనిపించీ ఆ అనిపించడాన్ని అనుసరించిన వాళ్ళు నా చుట్టూ వున్నారు. వాళ్ళ ప్రేరేపణ కూడా తోడైంది. ముఖ్యంగా కాశీభట్ల వేణుగోపాల్. ఆయన కూడా దేశం మీద పడి తిరిగినవాడే. ఒకసారి సైకిల్ మీద తిరిగాడు, మరోమారు కాలినడకన మొత్తం భారతదేశం తిరిగాడు. తిరగడమంటే ఒక చోట స్వస్థలమనేది పెట్టుకుని, ఆ బిందువు నుంచి మనమెక్కడకుపోతే అక్కడిదాకా తెలియని బంధనాల్ని మనసులో నిత్యం భరిస్తూ, మళ్ళీ ఎప్పటికో వెనక్కి చేరిపోతామన్న ఎరుకతో తిరగడం కాదు. కుక్క మెళ్ళో గొలుసు ఊరంత పొడవైందైనా దాని రెండో కొస ఒక గేటుకి తగిలించి వున్నంత వరకూ దాన్ని స్వేచ్ఛ అనలేం. కాశీభట్ల సంగతి వేరు. ఆయన యిల్లన్నది మర్చిపోయాడు. వెళ్ళిన చోటల్లా, వున్నంత సేపూ వున్నదే యిల్లనుకున్నాడు. ఎక్కడ వుంటే అక్కడ ఏవో చిరు ఉద్యోగాలు చేసుకుంటూ, కూడబెట్టిన డబ్బుతో మరో చోటకి పోతూ, మళ్ళీ దాన్నే స్వస్థలమనుకుంటూ... యిలా తిరిగాడు. ఆయన ఆ జ్ఞాపకాలు గుర్తు చేసుకున్నపుడల్లా నా అంతరంగ యవనిక మీద ఆ ఎన్నడూ చూడని ప్రదేశాల దృశ్యమాలిక తెరచుకొనేది. నా మనసు వాటిలో లీనమైపోగా వర్తమానంలో ఉనికిని మర్చిపోయేవాణ్ణి.
ఈ మధ్యనే ఆయనకి నా భ్రమణకాంక్ష గురించి వెల్లడించాను. అపుడాయన యిచ్చిన సలహా, నేను పూర్తిగా పాటించలేకపోయినా, మంత్రముగ్ధుణ్ణి చేసింది: మొదటి సూత్రం, ఎప్పుడూ ఒంటరిగానే ప్రయాణించాలి. రెండుమూడు జతల బట్టల్తో బయల్దేరి పోవాలి. ఒక నోటు పుస్తకం దగ్గరుంచుకుని తోచినవి రాసుకుంటూండాలి. డెబిట్/ క్రెడిట్ కార్డులు పట్టికెళ్ళకూడదు. రైల్వే స్టేషన్ కెళ్ళి, ఫ్లాట్‌ఫాం మీద ఏ రైలు ఆగివుంటే దానికి టికెట్టు తీసుకుని ఎక్కేయాలి. ఏ వూరు ఆకర్షిస్తే అక్కడ దిగిపోవాలి. వూళ్ళోకి పోవాలి. మనుషుల్ని కదపాలి. మాట్లాడాలి. చుట్టూ చూడాలి. ఆ స్థలం పాతబడితే లారీలెక్కి యింకో చోటికి పోవాలి. లారీ వాళ్ళు డబ్బుల్లేకపోయినా బ్రతిమాల్తే ఎక్కించేసుకుంటారట. వాళ్ళకీ దూరప్రయాణాల్లో మాట్లాడే తోడు కావాలనుంటుందట. మళ్ళీ కొత్త ప్రదేశం. పని కావాలంటే ధాభాల్లో సులువుగా దొరుకుతుందట. అక్కడ పని చేస్తూ చుట్టు ప్రక్కల ఊళ్ళు తిరిగి రావచ్చు. డబ్బు సమకూరాకా యింకో స్థలం. ఒకవేళ డబ్బు మరీ లేకపోతే అపరిచితుల్నైనా బతిమాలుకోవచ్చు. చాలామంది చీదరించుకుంటారు, enjoy the humiliation! కొంతమంది ఇస్తారు కూడా. అపుడు మళ్ళీ యింకో చోటుకి.
ఆయన యిలా మాట్లాడుతున్నంత సేపూ నేను ఊహించుకున్న దృశ్యాలు నన్ను ఆ రోజే రైల్వే స్టేషన్‌కి పోవాలనిపించేంతగా ఊపేశాయి. ఎపుడో అలాగే వెళ్తాను కూడా. అయితే ఉద్యోగాన్ని వదిలేయగలిగే పరిస్థితులు యిప్పట్లో లేవు గనుక, ఫ్లాట్‌ఫామ్ మీద వున్న రైలు ఏదైనా ఎక్కేసి వెళిపోగలను గానీ, వెంట డెబిట్‌కార్డు లేకుండా వెళ్ళడమంటే సాధ్యం కాదు. పెట్టిన సెలవు పూర్తయ్యేసరికి ఠంచనుగా వెనక్కి వచ్చేయాలిగా. ఇలా తిరిగే ప్రదేశాల్లో టూరిస్టుల రద్దీ ఉండే ప్రదేశాలకు చోటు లేదు. నలువైపులా ప్రకృతి కమ్ముకుని వున్న ప్రదేశాల పట్ల కూడా పెద్ద మక్కువ లేదు. నన్ను ప్రకృతి ఆకట్టుకుంటుంది గానీ, అదేపనిగా నన్ను పట్టివుంచలేదు. యిపుడు ఫ్రెంచి రచయిత ఫ్లాబె (Flaubert) మాటలు గుర్తొస్తున్నాయి. తక్కువ మోతాదులో అవి నాక్కూడా అన్వయించుకోగలను. ఫ్లాబె తన ఆల్ఫ్ పర్వతాల పర్యటన గురించి మరో ప్రముఖ రష్యన్ రచయిత తుర్గెనొవ్‌కు రాసిన ఉత్తరంలో యిలా పేర్కొంటాడు:
నేను ప్రకృతి పుత్రుణ్ణి కాను. ‘ఆమె అద్భుతాలు’ నన్ను కళలోని అద్భుతాల కన్నా తక్కువ స్పదింపజేస్తాయి. ఆమె నాలో ఏ ‘గొప్ప ఆలోచనల’నూ జాగృతం చేయదు సరికదా నన్ను నలిపేస్తుంది. లోపల్లోపల నాకు ఆమెతో యిలా అనబుద్దేస్తుంది: ‘ఇదంతా బానే వుంది. నేను నీ దగ్గర్నుంచి కాసేపటి క్రితమే వచ్చాను, మరికొన్ని క్షణాల్లో మళ్ళీ అక్కడికే చేరుకుంటాను. కాబట్టి నన్ను నామానాన వదిలేయ్. నాకు వేరే సరదాలు కావాలి’.
పైగా ఈ ఆల్ఫ్స్ పర్వతాలు మనిషి అస్తిత్వ పరిధికి అందని కొలత కలవి. అవి ఎందుకూ ఉపయోగపడనంత పెద్దవి. నాలో అవి ఇలాంటి అసంతృప్తి కలిగించడం ఇది మూడోసారి. ఇదే చివరి సారని ఆశిస్తాను.
నాకు మనుషుల్లోనూ, వాళ్ళు నిర్మించిన నాగరికతలోనూ ప్రకృతితో సమానమైన సౌందర్యం కనిపిస్తుంది. ప్రకృతంతా ఏ నూటపద్దెనిమిది పరమాణు మూలకాల్తో నిర్మితమయిందో, వాటితోనేగా మనుషులు కట్టడాలూ నిర్మితమయింది! అంతా చూసే కళ్లలోనే అనిపిస్తుంది. ప్రకృతి భారీతనం ఈ విశాలవిశ్వంలో మనిషి అస్తిత్వపు విలువేంటన్నది స్ఫురింపజేస్తుందన్నది నిజమే. కానీ చూసే కళ్ళుంటే, నగరంలో ట్రాఫిక్‌లో వున్నా, తలెత్తి చూస్తే కన్పించే నక్షత్రాలు కూడా నిత్యం మన విలువను మనకు గుర్తు చేస్తూనే వుంటాయి.
మొన్నో రోజు అప్పటికపుడు అనుకుని నేనూ చౌదరిగాడూ కలిసి బైకు మీద శ్రీశైలం వెళిపోయాం. యిది నేను తిరగాలనుకున్న పద్ధతిలో జరిగిన ప్రయాణం కాదు. ఒంటరిగా, బస్సుల్లోనూ రైళ్ళలోనూ, ఎక్కడ కావాలంటే అక్కడ ఆగుతూ, తోచిన ఆలోచనలు రాసుకుంటూ... యిలా సాగుతుంది నేననుకున్న పద్ధతి. కాబట్టి లెక్క ప్రకారం దీన్ని నా తిరిగాలన్న ప్లానులో భాగం చేయకూడదు. కానీ ప్రయాణం ఎంత ఆనందంగా సాగిందనీ! తెల్లారి నాలుగింటికి లేచి తాపీగా బయల్దేరాం. తోచిన చోటల్లా ఆగుతూ పోయాం. పైగా అదేంటో, శ్రీశైలం దాకా రోడ్డంతా మాదే అన్నట్టు అస్సలు జనసమ్మర్ధం లేదు. పదైంది చేరేసరికి. రాత్రి తిరుగుప్రయాణాన్ని మాత్రం నేను ఎప్పటికీ మర్చిపోలేను. శ్రీశైలం నుండి హైదరాబాదు మొత్తం నూటతొంభై కిలోమీటర్ల దూరమయితే, అందులో ఘాట్ రోడ్డే తొంభై కిలోమీటర్లుంటుంది. యిదంతా నల్లమల అడవుల మధ్యగా సాగుతుంది. ఘాట్ రోడ్లో లైట్లుండవు. పైగా మేము వెళ్ళిన రోజు రద్దీ లేదని చెప్పాగా. మొత్తం అంత దూరమూ ఆ కటిక చీకట్లో, ఎడాపెడా భయపెట్టే నిశ్శబ్దంతో దట్టంగా కమ్ముకున్న అడవి మధ్య నుంచి, ముందూ వెనకా మా బైక్ యిచ్చే గుడ్డి వెలుగు తప్ప ఏదీ ఆనని రోడ్డు మీద ఆ రాత్రి మా ప్రయాణం అపూర్వానుభవం. మధ్యలో రెండు మూడు సార్లు బైక్ ఆపేసాం. దాని లైటు కూడా ఆర్పేసాం. ఆ చీకట్లో ఆకాశమంతా దట్టంగా అలుమున్న నక్షత్ర సమూహాన్ని చూస్తూ చాలాసేపు గడిపాం. అంత స్పష్టంగా అన్ని నక్షత్రాల్ని నేనదివరకూ అరుదుగా చూసాను. నల్లమల అడవిలో మొత్తం నూటయిరవై దాకా పులులూ, రెండొందల చిరుతలూ వున్నాయట. ఒకటైనా అటువైపు వచ్చి కన్పించేపోతే బాగుండుననుకున్నాం. కానీ రాలేదు.
